Het zwartste zwart dat ooit in de kunst gebruikt kon worden is het recent ontwikkelde Vantablack. Kijk maar eens naar deze foto – het is net of er een zwart gat is waar het pigment ligt, omdat het 99,965% van al het licht in zich opneemt. Zelfs de kreukels van het aluminium vallen helemaal weg. Wat een prachtige buitenkans om intens donkere kunstwerken te maken … op naar de (online) winkel! Helaas: het alleenrecht om Vantablack (kunstzinnig) te gebruiken ligt in handen van de Britse beeldhouwer Anish Kapoor. Hoe kan één kunstenaar het recht hebben om een kleur voor zichzelf op te eisen?
Het gebeurt wel vaker dat kleuren worden geclaimd. In 1960 legde de kunstenaar Yves Klein een claim op International Klein Blue (IKB), een kleur die hij samen met een Parijse verfmaker ontwikkelde. Die claim gaat zover dat het proces waarmee IKB gemaakt wordt niet mag worden nagedaan. In feite bestaat een heel groot deel van IKB uit ultramarijnblauw, maar het is het bindmiddel wat die kleur tot IKB maakt. Geen zorgen – ultramarijnblauw is dus nog gewoon te gebruiken!
De crux zit hem in de ontwikkeling ofwel de uitvinding van een kleurpigment: degene die het ontwikkelt of uitvindt kan er een patent (of octrooi, dat is hetzelfde) op aanvragen. Bij een patent/octrooi krijgt de uitvinder alleenrecht op het gepatenteerde. Hij of zij mag er dan (binnen de regelgeving) alles mee doen en mag dus ook anderen verbieden om het toe te passen.
Dit specifieke materiaal Vantablack is ontwikkeld door het Londense bedrijf Surrey NanoSystems en dat bedrijf heeft dan ook het patent daarop. Het eigenlijke doel van Vantablack is militair; het is onder andere gemaakt om ruimte- en vliegtoestellen zo donker te maken dat ze zo goed als onzichtbaar worden. NanoSystems vond het idee dat een kunstenaar het pigment zou gaan gebruiken ‘delightful’ en besloot om Kapoor het recht te geven om er op kunstzinnige wijze mee te werken.
Artistiek gezien is de kleur natuurlijk ontzettend interessant. Ik ga hier even voorbij aan het idee dat zwart geen kleur is – naar mijn bescheiden mening is iets een kleur als je er een pigment mee kunt maken. Door de eeuwen heen is er al gezocht naar het ultieme zwart en zijn er vele soorten pigmenten ontwikkeld. Ik hoef de meeste kunstenaars niet te vertellen wat voor een impact heel diep zwart kan hebben op een werk en hoe storend het is als je zwart niet donker genoeg wil zijn. Helaas kreeg Kapoor van NanoSystems als enige een licentie – dat is een gebruiksrecht – en kan de rest van de kunstenaars dus fluiten naar het gebruiken van dit donkerste materiaal.
Er moet hier nogmaals benadrukt worden dat Kapoor als enige het materiaal mag gebruiken. Want Vantablack is een materiaal dat zwart weergeeft. En op de kleur zwart zit geen auteursrecht. Als iemand anders een even donker zwart of een nog zwarter zwart (op naar de 99,97%!) in een ander materiaal kan vangen, dan staat het die persoon vrij om de rechten daarop te claimen. Zo kun je natuurlijk ook een kleur maken die heel dicht liggen bij bijvoorbeeld IKB, maar toch net even anders in elkaar zit. En (collega-)kunstenaars kunnen het dan vast waarderen als je hen mee laat delen in je nieuwe ontdekking…
Heeft u vragen over licenties of octrooirecht? Neem contact met ons op tijdens ons gratis spreekuur, bel 013-5821987
Yvonne Vetjens
13 oktober 2016
Dit artikel verscheen eerder in Kunstenaar Magazine.
Lees-verder-tips:
Lees ook de eerdere columns en artikelen van Yvonne: 21 september 2016: Wat staat er in jouw opdrachtovereenkomst? Column voor Kunstenaar Magazine over het belang van heldere zwart-op-wit-afspraken. 13 september 2016: Inleiding auteursrecht voor mestmag.nl. Je kunt nog zo’n prachtig idee hebben – als iemand anders er met jouw idee vandoor gaat en het als eerste maakt, dan heeft diegene het auteursrecht op dat werk. 23 juni 2016: Kunst en recht ? helemaal geen aparte combinatie. Column voor mestmag.nl. Mei 2016: De (on)mogelijkheid van speuren naar verweesde werken. Column voor het Archievenblad.