Stijl kopiëren. ‘Iemand bootst mijn stijl na, dat is inbreuk op mijn auteursrecht – toch?’ Helaas, dat zit iets ingewikkelder in elkaar. Het kan zijn dat je werk wordt nagemaakt, maar dat het niet precies hetzelfde is. Dit kan natuurlijk ontzettend vervelend zijn. Maar kun je er ook iets tegen doen? In dit artikel wordt dat haarfijn uitgelegd.
Wat is stijl?
In onze praktijk krijgen we via ons gratis spreekuur regelmatig te maken met kunstenaars of ontwerpers die vinden dat hun werk wordt nagemaakt. Daarbij gaat het soms niet zozeer om het één-op-één kopiëren van een specifiek kunstwerk of ontwerp, maar om het (na)maken van een werk in de stijl van de vraagsteller. Van Dale beschrijft het begrip ‘stijl’ als een ’manier’ (van schrijven) of ’gezamenlijke kenmerken’. Stijl is heel belangrijk voor een kunstenaar – het gaat niet alleen om de manier waarop hij of zij zich uit, maar ook om een gevoel dat er mee gecreëerd wordt voor de toeschouwer. Stijl zorgt ook gedeeltelijk voor het imago van een kunstenaar. Veel mensen denken dat er ook sprake is van inbreuk op auteursrecht als er sprake is van stijl kopiëren. Maar het begrip ‘stijl’ zit juridisch wat anders in elkaar dan je in eerste instantie zou denken.
Stijl kopiëren binnen de rechtspraak
Laten we er eens een relevante uitspraak (arrest) uit 2013 van de Hoge Raad bij pakken over schilderijen. Om te beginnen: de rechtspraak is duidelijk over de vraag of stijlbescherming onder auteursrecht valt. Dat is niet het geval! Als je iemands stijl namaakt, ben je niet bezig met het verveelvoudigen van een concreet werk. Dat is waar het om gaat bij inbreuk op auteursrecht. Een stijl is onderdeel van een werk en niet het gehele werk, daar zit dan ook geen auteursrecht op. Deze discussie komt in de uitspraak duidelijk naar buiten in het verschil dat de Hoge Raad maakt tussen de schilderijen enerzijds en daarop afgebeelde lichamen en gezichten anderzijds. Op de schilderijen zélf zit auteursrecht – deze mogen niet zomaar verveelvoudigd worden door een ander dan de maker. Maar op een bepaalde lichaamshouding (een voorbeeld van een stijlelement) zit geen auteursrecht, want dat zou betekenen dat niemand anders meer die houding zou kunnen gebruiken in een nieuw kunstwerk. Dat zou ontzettend beperkend werken in de creatieve sector!
Stijl kopiëren
Is er dan juridisch gezien iets te doen tegen kopiëren van een stijl? Dat wordt helaas moeilijk… Uit het hiervoor genoemde arrest van de Hoge Raad blijkt dat het gerechtshof eerder in de procedure vond dat er door het kopiëren van een stijl sprake was van slaafse nabootsing, wat een zogenoemde ‘onrechtmatige daad’ is (artikel 6:162 van het Burgerlijk Wetboek). Een onrechtmatige daad kan verboden worden en men kan schade vorderen. Maar de Hoge Raad meent juist dat deze uitspraak van het gerechtshof onterecht is en dat het nabootsen van een stijl niet onrechtmatig is. Dit heeft wederom te maken met de onwenselijkheid van beperking van creatieve vrijheid maar ook het zetten van een rem op culturele ontwikkelingen. Daarom is er op het gebied van stijl geen extra bescherming voor de maker van een werk. Maar daarmee is nog niet alles gezegd. De Hoge Raad laat de deur nog op een kier openstaan door niet uit te sluiten dat slaafse nabootsing onder bepaalde bijkomende omstandigheden wél onrechtmatig is. We weten uit het arrest in ieder geval wat níet voldoende is om dat criterium – bepaalde bijkomende omstandigheden – te halen: een eiser (kunstenaar/ontwerper) zal met meer moeten komen dan alleen nodeloze nabootsing en verwarring bij het publiek! Wat dat ‘meer’ dan is, zullen toekomstige uitspraken moeten uitwijzen.
Lees-verder-tips:
- 28 april 2017: column van onze specialist, jurist/kunstenaar/kunsthistorica Yvonne Vetjens over de zaak tussen McDonald’s en een aantal New Yorkse graffitikunstenaars. Hieruit bleek weer eens dat het onderwerp van haar recente bkkc-lezing (hergebruik van kunst) superactueel is en blijft!
- 14 april 2017: Architectuur een sloop-aantasting-verminking. Elk geval is weer anders. Het verschil tussen de zaak Bovenlanden (Max Huut) en Naturalis (Fons Verheijen). Column van onze Hub Dohmen en Yvonne Vetjens voor mestmag.nl.
- 23 januari 2017: Gratis spoedcursus beoordeling inbreuk auteursrechtvan onze Hub Dohmen en Yvonne Vetjens voor mestmag.nl.
3 mei 2017,
Yvonne Vetjens
Deze column verscheen eerder in kunstenaar magazine