Vorige week kregen we de vraag tijdens ons gratis spreekuur: “Kan ik foto’s op straat maken en die gebruiken voor een kunstproject? Hoe zit dat met de mensen op die foto’s?” Dit gaat over portretrecht.
Bescherming van de geportretteerde
Portretrecht is in de Auteurswet geregeld en houdt zich bezig met de publicatie van afbeeldingen van andere mensen. Het heeft dus niet zo zeer te maken met bescherming van de maker van een werk – de fotograaf in dit geval -, maar met de bescherming van wie op een werk wordt afgebeeld. De geportretteerde heeft geen auteursrecht op een werk, maar via het portretrecht geeft de wet hem of haar toch bescherming. Wélke bescherming hangt af van of het werk in opdracht is gemaakt of niet.
Portret in opdracht
Is een portret in opdracht van de geportretteerde gemaakt, dan mag de auteursrechthebbende – meestal de maker – het portret niet openbaar maken zonder toestemming van de geportretteerde of diens nabestaanden. Het is redelijk dat een persoon weet wat er met diens portret gebeurt.
Belangrijk ook is dat als iemand een keer toestemming heeft gegeven voor openbaring van het portret, dat niet betekent dat je daarna altijd het portret openbaar kunt maken wanneer je wilt. Je moet bij iedere nieuwe openbaarmaking toestemming vragen.
Portret niet in opdracht
Als een portret niet in opdracht is gemaakt, dan mag het door de auteursrechthebbende gepubliceerd worden, tenzij de geportretteerde er een redelijk belang bij heeft dat dit niet gebeurt. Een redelijk belang is vaak een privacykwestie, bijvoorbeeld een persoon in een genante situatie, of een financieel belang. Publiceren mag natuurlijk wel als de afgebeelde persoon onherkenbaar is. We hebben het niet alleen over gezichtsherkenning – sommige mensen zijn bijvoorbeeld direct herkenbaar aan bepaalde kleding, of door een opvallend lichaamskenmerk. Dus een zwart balkje voor de ogen is niet alleen niet erg kunstzinnig, maar in veel gevallen ook niet genoeg.
Gezien de omstandigheden die de fotograaf in de vraag beschrijft, gaat het bijna zeker om foto’s die niet in opdracht zijn gemaakt van de mensen die erop zijn afgebeeld. Deze mensen kunnen dan ook waarschijnlijk geen bezwaar maken tegen publicatie. Alleen als ze kunnen aantonen dat ze redelijk belang hebben bij een publicatieverbod, kunnen ze gebruik maken van hun portretrecht.
Spot de BN’er
Wees extra voorzichtig met afbeeldingen van bekende personen: zij kunnen hun “populariteit verzilveren”, zoals dat heet, en dan kunnen ze bezwaar maken tegen publicatie van hun portret. Hun ‘redelijk belang’ is dan een financieel of commercieel belang. Als je bijvoorbeeld prints gaat verkopen met portretten van je favoriete acteurs dan kunnen ze bezwaar maken, (ze moeten dan wel kunnen bewijzen financieel nadeel te ondervinden). De rechter zal beoordelen of er aan de kant van de degene die de afbeelding publiceert en de geportretteerde louter sprake is van commercieel belang of dat er een zwaarder wegend belang speelt, bijvoorbeeld het grondrecht van vrijheid van meningsuiting. De Hoge Raad gaf dat enkele jaren geleden al aan in een rechtszaak tussen Johan Cruijff en uitgeverij Tirion over een boek met een onder meer foto’s van Cruijff. Bekende Nederlanders, zoals politici, mogen wel geportretteerd worden in het kader van nieuwswaarde – zij kunnen verwachten dat dit gebeurt. Gelukkig voor de roddelbladen …
Advocaat portretrecht nodig?
Bel vrijblijvend
Lees-verder-tips:
28 juli 2017,
Yvonne Vetjens
Twitter / Linkedin
Deze column verscheen eerder in Kunstenaar Magazine.
