Stel u heeft als machinebouwer/ontwerper voor een flink bedrag foto’s van uw machines laten maken voor de nieuwe catalogus en ziet die foto’s van uw paradepaardjes terug op sites van resellers, of erger nog, op een site voor tweedehands machines). U bent niet blij, u vindt dat ze zelf hun foto’s moeten maken. Onbeschaamde leneritis! Uw foto’s voelen als onderdeel van de uitstraling van uw bedrijf en dus ook een beetje van u als persoon. En de rekening van de fotograaf is nog nat van de inkt: mag dat zomaar?
Ja en nee. Als er auteursrecht op zit: nee. Maar wanneer zit er dan auteursrecht op? Het criterium uit de rechtspraak is of de foto’s een ‘eigen oorspronkelijk karakter en het persoonlijk stempel van de maker’ hebben. Kuch, een hele mond vol. Wat betekent dat? Kort samengevat: je mag het niet zelf al geleend hebben en er moeten creatieve keuzes in zitten. Oké, we hebben dus een criterium. Maar hoe pakt dat uit bij productfoto’s?
Juristen gebruiken vaak een uitspraak van de rechtbank Arnhem uit 2009 in de zaak van ‘De Roode Roos’. De rechter oordeelde dat de productfoto’s ‘een onvoldoende eigen oorspronkelijk karakter hebben om daaraan auteursrechtelijke bescherming toe te kennen. Het betreft natuurgetrouwe, zo duidelijk en correct mogelijke weergaven van de te verkopen flesjes, potjes of doosjes tegen een witte achtergrond, gemaakt met het doel de producten zo objectief mogelijk te tonen, met een goede zichtbaarheid van het etiket.’ Dat er daarbij variaties mogelijk zijn in de wijze van belichting, afstand en hoek en dat er in de glazen verpakkingen een reflectie van licht is te zien en een lichte schaduwwerking was voor de rechtbank onvoldoende om te kunnen spreken van oorspronkelijke werken. ‘Daarvoor is méér nodig. Het gebruik van een computerprogramma om beschadigingen of onregelmatigheden in de producten weg te werken, maakt de afbeeldingen evenmin oorspronkelijk.’
De Roode Roos trok een vergelijking met een andere zaak maar daar ging de Arnhemse rechter niet in mee. ‘Het gaat in die zaak om foto’s van woningen. Naar het oordeel van de rechtbank kan dezelfde woning er op verschillende foto’s totaal anders uitzien, door subjectief bepaalde keuzes van de fotograaf zoals bijvoorbeeld de belichting, het tijdstip van fotograferen of de afstand. Het doel van de fotograaf is meestal om de woning er zo aantrekkelijk mogelijk uit te laten zien, hetgeen enige creativiteit kan vergen.’ Bij de foto’s van voedingssupplementen tegen een witte achtergrond zijn de subjectieve keuzemogelijkheden aanzienlijk beperkter en staat een objectieve, duidelijke weergave van het product voorop, aldus de rechter. ‘Een en ander zou anders kunnen zijn indien de producten op de foto’s bijzonder zouden zijn gerangschikt of zijn weergegeven tegen een bijzondere achtergrond. Daarvan is echter geen sprake.’
Deze uitspraak gebruikten juristen vaak om claims op productfoto’s en -omschrijvingen onderuit te halen. Maar de vraag is of ze hem nodig hadden. Er zijn legio fotografen die al eerder dezelfde belichting, achtergrond en nabewerking hebben gekozen. En als een jurist een batterij aan foto’s krijgt waarbij het enige verschil de kleur van het product is, is het ook simpel.
In september 2015 kwam de rechtbank Den Haag met een vonnis (Tennis World/Prime Sportsgear) dat extra duidelijkheid schiep. Geen auteursrecht op productfoto’s, ook niet als er heel veel werk aan de foto’s is besteed: ‘Het gaat om productfoto’s bedoeld voor promotie van (producten van) het merk Grays en niet bestreden is dat daarbij een zo objectief mogelijke weergave van het product, met goede zichtbaarheid van het merk Grays centraal stond. Duidelijk is dat [eiser] ook in dat verband bepaalde keuzes heeft moeten maken, zoals het kiezen van de opstelling van het product. […] Voor zover Prime ingang wil doen vinden dat [eiser] in het geheel geen eigen keuzes heeft gemaakt omdat hij in haar opdracht handelde, gaat de rechtbank daaraan voorbij, nu gesteld noch gebleken is dat [eiser] bij het maken van de foto’s op aanwijzing of onder regie van Prime heeft gehandeld. De rechtbank is wel met Prime van oordeel dat geen sprake is van zodanig creatieve keuzes dat de foto’s als auteursrechtelijk werk moeten worden beschouwd. Gezien de foto’s en gegeven het gebruiksdoel gaat het veeleer om functioneel en technisch bepaalde keuzes en niet om vrije, creatieve keuzes waarmee [eiser] zijn werk een persoonlijke noot heeft weten te geven.’ De in algemene termen vervatte, door Prime betwiste, stelling dat de eiser voor zeer specifieke en soms op verschillende wijze toegepaste belichting, verlichting, diafragma, witbalans en sluitertijd en -vertraging heeft gekozen, is in het licht van het voorgaande en gezien de overgelegde afbeeldingen, is voor de rechter onvoldoende voor het oordeel dat de foto’s aan de toegepaste technieken een eigen oorspronkelijk karakter ontlenen. ‘Hieraan doet niet af de onbestreden omstandigheid dat het gaat om foto’s van hoge kwaliteit waaraan [eiser] veel werk heeft gehad. Voor de vraag of de foto’s auteursrechtelijke bescherming genieten is dat niet doorslaggevend.’
Daar sta je dan als ‘auteursrechthebbende’. Wat moet je nou doen om te voorkomen dat je foto’s worden gekopieerd? Je zou allereerst allerlei maatregelen kunnen overwegen, zoals het technisch lastiger maken om een foto te kopiëren, of de url van je website op een plek neerzetten waar die lastig onzichtbaar is weg te poetsen. En achteraf kun je nog iets roepen over ‘onrechtmatige daad’ maar dat is toch een stuk lastiger dan auteursrecht. Je foto’s nog bijzonderder maken dan, waarbij elke foto afwijkt van de andere? Dat werkt in ieder geval. De foto’s worden dan meestal wel duurder. Vermoedelijk is – helaas – naast technische maatregelen de enige serieuze optie om ermee te leren leven. Niet leuk, maar het schept wel duidelijkheid.
Jan Smolders
Dit artikel verscheen in oktober 2015 op mechatronicamachinebouw.nl. Ook interessant in het kader van lenen van foto’s: september 2015: Plaatjes scoren is fijn. Column van onze Jan Smolders over de vraag wat te doen bij een boze brief van Getty of Masterfile wegens auteursrechtinbreuk. Maart 2014: juridische nieuwtjes waaronder: embedden van een foto geen inbreuk .