Portretrecht en parodie. Grappen maken mag, we hebben vrijheid van meningsuiting. Op het moment dat concurrenten grappen over elkaar gaan maken – zeker als die op internet staan en viral gaan – kan dat geld kosten, en wordt de rechter er vaak bijgehaald om de grenzen te bepalen.
Internetfilmpje Picnic Max Verstappen:
het was maar een grap
Enige tijd geleden schreef mijn collega Hub Dohmen een stukje over Louis van Gaal, wiens foto’s ongevraagd werden gebruikt door een reclamebureau. Hij had het toen over het onderwerp “verzilverbare populariteit”, dat een onderdeel is van het portretrecht. Als je een BN’er bent, kan t niet zo zijn dat fabrikanten ongevraagd jouw hoofd op een fles shampoo plakken om meer omzet te krijgen, en dat jij daar dan niks voor krijgt. Maar wat nou als jouw hoofd helemaal niet wordt gebruikt, maar een lookalike wordt ingezet? Uit oudere rechtszaken (zoals Katja Schuurman tegen iLocal) was al duidelijk dat dat niet mocht. ILocal had een dame van de achterkant gefotografeerd en haar in dezelfde kleren gehesen als Katja. Dat scheelt geld om de echte Katja in te huren. Dat kost Katja dus geld. En dan is Katja niet blij. Terug naar de tegenwoordige tijd, waar online supermarkt Picnic aan het rollebollen is met het management van Formule-1-coureur Max Verstappen. Jumbo had eerst een commercial met Verstappen die in zijn formule-1-auto boodschappen thuisbezorgt. Jumbo’s concurrent, Picnic, had iemand gevonden die op Verstappen leek dezelfde kleding aangetrokken en een filmpje op internet gezet waarin de lookalike in een Picnicwagentje boodschapjes ging bezorgen. Geen commercial volgens Picnic, maar een filmpje om haar eigen bezorgers te bedanken. Jumbo kon er wel mee lachen volgens Picnic. Het managementbureau uit belastingparadijs Luxemburg (80% vrijstelling) dat de portretrechten van Max Verstappen beheert, was echter woest. Max had daar 3,5 ton voor dienen te krijgen, dus mag ik ff vangen? Het bureau van Verstappen vroeg de rechter om beslag te mogen leggen bij Picnic. Nee, dat mocht niet. Het was maar de vraag of hier portretrecht gold, want het was duidelijk een lookalike en het was duidelijk als parodie bedoeld. Voor het zijn van parodie is niet vereist dat iedereen er om kan lachen, zoals Hof Amsterdam ooit fijntjes aangaf in de Nijntje-zaak. Indien een grap uit commercieel oogpunt wordt gemaakt wil een rechter er echter nog wel eens anders naar kijken. Maar dan moet er wel schade zijn! En dat was het hele punt volgens de rechter: Max werd niet belachelijk gemaakt dus die leed geen reputatieschade of iets dergelijks, en gemiste omzet was niet aannemelijk gemaakt, onder andere omdat de echte Max door zijn contract met Jumbo geen commercials bij Jumbo’s concurrenten mocht maken.
Het verschil tussen Katja Schuurman en Max Verstappen
Het voorgaande betrof echter een (hoger beroep van een) kort geding om beslag te leggen. Een kort geding moet snel, en voor bewijs en al te veel juridisch uitzoekwerk is dan geen ruimte. Het managementbureau was ook een bodemprocedure gestart. Dan gaat een rechter niet alleen grasduinen in eerdere jurisprudentie maar eventueel ook nieuwe regels vormen en kan er iets heel anders uit rollen. Dat gebeurde hier ook. Bij het portretrecht geldt geen parodie-uitzondering, die hoort bij het auteursrecht. Er was ook sprake van een portret: de lookalike riep het publiek het beeld op van Max Verstappen en dat was ook de bedoeling. Het nieuwe in vergelijking met de Katja-uitspraak is dat ook als het publiek direct in de gaten heeft dat het een lookalike betreft, er toch sprake is van schending van het portretrecht. Picnic had geen cent aangeboden terwijl commerciële exploitatie van zo’n portret niet mag zonder redelijke vergoeding. Dat Max al onder contract stond bij Jumbo doet daar niet aan af. Ik denk dat de rechter hier bedoelt dat het mogelijk is een contract op te zeggen of (de exclusiviteit) af te kopen, zodat Max toch elders een contract kan sluiten. Met andere woorden: mag Max alsjeblieft zelf de baas over zijn eigen portemonnee zijn?
Picnic moet dus de schade van Max betalen. Hoe hoog die is, zal moeten blijken uit het vervolg van de zaak. De rechtbank heeft al wel impliciet aangegeven dat er een aftrek komt vanwege het korte online staan en het feit dat Max geen tijd en energie in het filmpje heeft hoeven steken. Op zich niet heel verrassend, dat deed dezelfde rechtbank ook in de Louis van Gaal-zaak, waar de gebruikelijke 75.000 euro 25.000 euro werd.
Advocaat portretrecht nodig?
Bel vrijblijvend
27 september 2017,
Jan Smolders,
advocaat en ex-webdesigner.
Dohmen advocaten:
hèt advocatenkantoor voor webdesigners en hun opdrachtgevers.
Lees-verder-tips:
Deze column verscheen eerder op webdesign.nl