Op 20 april 2017 gaf ik een lezing voor bkkc – brabants kenniscentrum kunst en cultuur – in Tilburg over juridische aspecten van hergebruik van kunst – het gebruik van bestaand (beeld)materiaal. Hoe actueel dit onderwerp is, blijkt wel uit een zaak die nu in de VS en Nederland speelt.
Lezing bkkc hergebruik
Mijn lezing tijdens ‘bkkc connects’ gaf ik in het kader van het thema ‘gevonden voorwerpen’. Andere sprekers waren kunsthistorica Rebecca Nelemans en kunstenaar Tom Liekens. Na de kunsthistorische en creatieve aspecten van het onderwerp ‘hergebruik mocht ik voor een geïnteresseerd én geëngageerd publiek, waaronder studenten van Fontys Hogeschool voor de Kunsten Tilburg, een lezing geven over de juridische aspecten van dit onderwerp. Dat zijn er nogal wat, waarbij ik mij richtte op het gebied van auteursrecht. Er kwamen na afloop veel vragen uit het publiek – hergebruik is duidelijk een onderwerp dat de aandacht heeft van creatieven!
Hergebruik en auteursrecht
In mijn lezing had ik het over het mogelijke risico dat je, juridisch gezien, neemt als je andermans werk gebruikt in je eigen kunstwerk. Als je kunst van een ander wilt gebruiken om zelf kunst te maken, dan kom je namelijk vooral uit bij auteursrecht. Dat is het recht van de maker van een werk om zijn werk als enige te openbaar te maken en verveelvoudigen. De belangrijkste voorwaarde voor het ontstaan van auteursrecht is dat het werk – laat ik het zo maar samenvatten – oorspronkelijk en creatief is. Auteursrecht ontstaat dan vanzelf als je je werk hebt gemaakt, je hoeft het dus nergens in te schrijven; sterker nog: je kunt het nergens inschrijven voor verkrijging van auteursrecht . Zie je een kunstwerk dat je wilt gebruiken voor je eigen werk, dan kun je er dus maar beter van uitgaan dat er auteursrecht op rust. Helaas is niet altijd te achterhalen wie de maker van een werk is. Gebruik je het werk dan toch, dan bestaat het risico dat de kunstenaar komt met een claim dat je inbreuk maakt op zijn of haar auteursrechten. Natuurlijk heb je als kunstenaar die zijn werk ‘hergebruikt’ ziet op jouw beurt die rechten jegens de ‘hergebruiker.
McDonald’s vs graffitikunstenaars
Tijdens mijn lezing haalde ik een voorbeeld aan van een ondernemer die ons juridische advies inwon, omdat hij T-shirts wilde bedrukken met graffiti die hij op een gebouw had gezien, terwijl hij de kunstenaar niet kon achterhalen. Wij waarschuwden hem toen voor de risico’s en adviseerden hem om een ander werk te gebruiken. Opvallend genoeg speelt er nu een vergelijkbare zaak , maar nu is de T-shirtverkoper vervangen door McDonald’s. De hamburgergigant had New Yorkse graffitikunstenaars van het Bushwick Collective ingehuurd voor een Nederlands campagnefilmpje waarin de kijker door de wijk Bushwick in Brooklyn wordt geleid. In dat filmpje is ook werk van street artists te zien die geen toestemming daarvoor hadden gegeven. Dat niet alleen:het zal niet veel mensen verbazen dat een aantal van deze graffitikunstenaars niets te maken wil hebben met McDonald’s, een van de symbolen van doorgeschoten kapitalisme. De kunstenaars besloten een zaak tegen McDonald’s aan te spannen en zijn nu bezig met voorbereidingen. Dit is typisch een geval van David tegen Goliath, maar zoals ook al bleek uit een schikking tussen modezaak Zara tegen indie-kunstenaars, wint Goliath niet automatisch …
Wat kun je hiermee als kunstenaar?
Als je een auteursrechtelijk beschermd werk tegenkomt dat je graag wilt (her)gebruiken voor een eigen kunstproject, vraag dan toestemming van de maker als je die weet te achterhalen. Als dat niet lukt en je wilt het werk toch gebruiken, accepteer dan dat je het risico loopt van auteursrechtinbreuk beschuldigd te worden, met alle ellende van dien als er een rechtszaak: stoppen, schadevergoeding, openbaar ‘aan de schandpaal’ enzovoort. Andersom zijn er ook mogelijkheden om jezelf wat meer in te dekken tegen inbreuk op je eigen werk: je kunt op digitale afbeeldingen van je werk watermerken plaatsen, je naam er duidelijk op zetten, of je kunt je werk en de voorbereidende schetsen en dergelijke voor een paar tientjes deponeren in een i-DEPOT, zodat je in ieder geval bewijs hebt dat het werk op een bepaalde datum bestond. Dan rest er meestal maar een oplossing als er inbreuk wordt gemaakt: procederen. Uiteindelijk is het aan de kunstenaar hoe vrij hij met zijn eigen werk (en andermans werk!) omgaat en in hoeverre hij de juridische risico’s kan en wil accepteren. Immers, zonder inspiratie geen creatie …
Lees-verder-tips:
- 20 maart 2017: Naturalis schikt met architect Fons Verheijen. Column van onze Hub Dohmen.
- 23 januari 2017: Gratis spoedcursus beoordeling inbreuk auteursrechtvan onze Hub Dohmen en Yvonne Vetjens voor mestmag.nl.
- 8 december 2016: Q: ik heb een schilderij in opdracht gemaakt voor de ingangshal van een bedrijf. Ze hebben me verteld dat ze het schilderij gaan inkorten. Kan dat zomaar?
28 april 2017,
Yvonne Vetjens