Overgenomen uit: 21/12/17 NRC Handelsblad / nrc.nl – Menno Sedee
Fotografie
De saaiste stockfoto’s vallen niet langer onder het auteursrecht. Een vonnis van een Zaanse rechter raakt fotografen en de grote stockbureaus.
- Menno Sedee
21 december 2017 om 19:55
Stockfoto’s staan niet bekend als artistieke hoogstandjes. Een verliefd koppel op het strand, collega’s achter een laptop op kantoor, een lachende vrouw die salade eet. De foto’s, die grote beeldbanken als Getty Images of Shutterstock tegen betaling aanbieden, moeten immers overal te gebruiken zijn: in de krant, in een tijdschrift of in een advertentie.
Eén stockfoto is zo niet-creatief dat er volgens een rechter geen auteursrecht op rust. Het gaat om een foto van een temperatuurmeter in het dashboard van een auto. Een Nederlands autobedrijf plaatste deze in 2012 op zijn site. De Canadese beeldbank Masterfile, die de licentierechten heeft, kwam erachter en stuurde een brandbrief. Of het bedrijf 3.200 euro wilde overmaken wegens auteursrechtinbreuk. In april stak de kantonrechter in Zaanstad daar een stokje voor. Er was volgens de rechter helemaal geen sprake van auteursrecht. Masterfile moet de proceskosten van 7.294,92 euro betalen.
Het vonnis werd pas openbaar nadat de advocaat van het autobedrijf, Hub Dohmen, eind november een blog wijdde aan de zaak. Daar wachtte hij een half jaar mee, tot nadat de hogerberoepstermijn was verlopen, zegt hij.
Het is voor het eerst dat een rechter bepaalt dat er geen auteursrecht zit op een stockfoto, zegt juridisch adviseur Charlotte Meindersma, gespecialiseerd in auteursrecht. ,,Althans, van alle uitspraken die gepubliceerd zijn.” Maar de uitspraak betekent niet dat nu op geen enkele stockfoto auteursrecht rust, zegt Dohmen, met intellectueel eigendom als expertise. „Of de foto een stockfoto is, is juridisch irrelevant.” Of dat er nu een bom ligt onder het verdienmodel van stockfotobureaus. De vraag was alleen of op déze foto auteursrecht zat.
Dat toetste de rechter aan de hand van twee criteria: heeft de foto een ‘oorspronkelijk karakter’ en draagt die ‘het persoonlijk stempel van de maker’? Deze twee zijn een erfenis van een arrest van de Hoge Raad uit 1991 en worden bij auteursrechtzaken steevast aangehaald.
Een ‘oorspronkelijk karakter’ betekent dat de foto niet te veel ontleend mag zijn aan een ouder werk. Het ‘persoonlijke stempel’ moet een gevolg zijn van „creatieve keuzes”. Vooral op dat laatste punt strandde het betoog van de eisers, volgens de rechter. „De foto betreft een natuurgetrouwe, zo duidelijk en correct mogelijke close-up van een temperatuurmeter. in een auto. Dat daarbij variaties mogelijk zijn in belichting, afstand en hoek […] is naar het oordeel van de rechter onvoldoende om te kunnen spreken van een oorspronkelijk werk.” Daarvoor is meer nodig.” Bij vrijwel iedere foto zal iemand, voor zover dat niet door de camera automatisch wordt gedaan, de belichting, afstand en hoek moeten instellen, maar daarmee draagt de foto nog niet het persoonlijk stempel van de fotograaf.” Kort gezegd: de foto is niet creatief genoeg om auteursrechten te hebben.
Productfoto’s
Eerder oordeelden rechters al dat er niet altijd auteursrecht op foto’s rust. Bijvoorbeeld bij productfoto’s. In 2008 kwam De Roode Roos, een webshop voor voedingssupplementen, erachter dat zijn foto’s werden gebruikt door concurrerent Nova Vitae. De rechtbank in Arnhem oordeelde dat de foto’s niet auteursrechtelijk beschermd waren, omdat ze „een zo objectief mogelijk weergave” zijn. van de producten. Een fotograaf heeft dan nog zo weinig creatieve vrijheid, dat geen sprake kan zijn van een persoonlijke stempel. Aldus de rechter.
In 2015 velde de rechtbank in Den Haag een vergelijkbaar oordeel over foto’s van onder meer hockeysticks op de website van het merk Grays. De foto kan dan nog zo technisch knap zijn uitgevoerd.
De uitspraak over de dashboardfoto is bijzonder, zegt advocaat Dohmen, omdat de rechter zo expliciet stelt dat specifiek deze camera-instellingen niet per se leiden tot een ‘persoonlijk stempel’. Het was het belangrijkste argument van de verdediging van Masterfile om juist wel auteursrecht te claimen. Meindersma noemt de foto ,,eigenlijk een heel slechte foto”: ,,Daarom zou ik zeggen dat er wel auteursrecht op rust.” De ‘persoonlijke stempel’ is immers zichtbaarder, stelt zij.
Moeten stockfotografen of -bedrijven nu vrezen dat hun werk zomaar kan worden verspreid? Meindersma verwacht dat bij „ouderwetse stockfoto’s” – heldere foto, witte achtergrond – rechters vaker bepalen dat er geen auteursrecht op zit. Maar „moderne stockfoto’s”, met een duidelijke achtergrond en gekozen setting worden nog altijd automatisch beschermd. Meindersma: „Misschien is het idee saai of niet creatief, maar in de uitsnede en de nabewerking zit genoeg creativiteit.”
De jurisprudentie hierover is nog beperkt, aldus Meindersma en Dohmen. Dat komt onder meer omdat partijen vaak schikken. Stockfotobedrijven als Masterfile en Getty Images speuren internet af op zoek naar illegaal gebruik van hun foto’s. Vervolgens schakelen ze een advocaat in om een licentievergoeding te eisen. „Ze maken er hun businessmodel van”, zegt informatierechtadvocaat Michiel Coops, die op Adformatie een artikel schreef over de kwestie en vaak te maken heeft gehad met dit soort sommatiebrieven. “Dat is voor een groot deel een kwestie van copy/paste.” Maar naast de licentievergoeding eisen ze ook de advocaatkosten terug die vaak oplopen tot duizenden euro’s. Advocaat Dohmen, die „tientallen” dreigbrieven per jaar ziet: „Stockfotobedrijven zijn agressief. Masterfile is regelrecht proceslustig.”
Ontvangers zijn vaak bereid te betalen, zegt Dohmen, die op zijn site aanbiedt een ‘tegenbrief’ op te stellen. “Ze vragen zich vaak niet eens af of er überhaupt sprake is van auteursrecht.” Overigens heeft Masterfile ruim na het verlopen van de betalingstermijn nog niet betaald.Dit artikel verscheen eerder in NRC. De PDF vind u hier.
Advocaat fotokwestie nodig?
Bel vrijblijvend
Lees-verder-tips: