Graffiti vs. H&M. Alweer meer dan een jaar geleden schreef ik over het recht op panoramavrijheid. Dit recht was afgelopen lente weer actueel door een rechtszaak die een graffitikunstenaar tegen H&M aanspande. Ik schreef er een artikel over voor Kunstenaar Magazine, dat je nu ook op onze eigen site kan lezen.
Graffitikunstenaar tegen H&M
De situatie: Revok (echte naam Jason Williams) is een bekende graffitikunstenaar die werkzaam is in Los Angeles. Begin dit jaar kwam hij erachter dat een van zijn werken gebruikt is door modeketen H&M in een reclame. Revok stuurde een sommatie met daarin de mededeling dat hij geen toestemming voor gebruik van zijn werk heeft gegeven en dat H&M moet stoppen met inbreuk maken op zijn auteursrecht (âcopyrightâ in het Engels). H&M gaf vol tegengas door als verweer te voeren dat Revoks werk onder vandalisme valt en daarom niet auteursrechtelijk bescherm isâŠHoe zit dat nu precies? Let op dat het hier over Amerikaans recht gaat (de inbreuk vond in de VS plaats). Dat gezegd hebbende zal auteursrecht in de toekomst internationaal steeds meer geharmoniseerd worden waardoor auteursrecht in verschillende landen zoveel mogelijk gelijk wordt behandeld. In dat licht bezien is deze zaak wel degelijk interessant.
Graffiti en auteursrecht
Je zult natuurlijk wel aanvoelen dat het verweer van H&M vooral een uitweg is. Op graffiti rust wel degelijk auteursrecht, zolang het maar voldoet aan het criterium dat het een creatief werk is. In Nederland spreken juristen ook wel over het Eigen Oorspronkelijk Karakter & Persoonlijk Stempel van de maker. Zolang het werk van Revok voldoende creativiteit bezit heeft hij als maker het auteursrecht erop. Dat zorgt dus toch nog wel eens voor verwarring, omdat graffiti meestal gewoon in de openbare ruimte te vinden is. Wij kregen tijdens ons gratis spreekuur ooit een vraag van iemand die een geweldige graffiti-afbeelding op een muur had gezien en deze graag wilde laten drukken op t-shirts. Maar hij kon de maker nergens vinden. Tsja, dan wordt het lastigâŠook als je er alles aan hebt gedaan om de maker te vinden, blijft het auteursrecht gewoon bij de maker. Het is dus altijd de verantwoordelijkheid van degene die een werk wil hergebruiken, om te zorgen dat hij de toestemming van de maker zit (als er auteursrecht op het werk zit natuurlijk).
Vrijheid van panorama
Zit er niet ergens een addertje onder het gras? Er is tenslotte vrijheid van panorama. Deze regeling, die in ieder geval in Nederland geldt en in meerdere andere Europese landen, zorgt ervoor dat je toch kiekjes kunt maken van auteursrechtelijk beschermde werken die zich in de openbare ruimte bevinden. Denk aan moderne architectuur of beelden die permanent in een park staan. Graffiti zit wat dat betreft op het randje, want dit is een kunstvorm die weliswaar voornamelijk in de open ruimte plaats vindt, maar lang niet altijd âvoor altijdâ bedoeld is. Toch zou je dat in het kader van de H&M-campagne weer anders kunnen zien, want hier gaat het natuurlijk om een grote commerciĂ«le onderneming. En dan is het heel zuur als jouw werk daarin wordt opgenomen zonder dat je daar enige erkenning voor krijgt. De zaak Revok/H&M is overigens met een sisser afgelopenâŠH&M heeft na slechte publiciteit toch maar besloten om eieren voor haar geld te kiezen en met de kunstenaar te schikken.
Advocaat auteursrecht gezocht?
Bel vrijblijvend
PS We kennen de details van de rechtszaak niet. Hoe het kunstwerk van Revoc in de reclamecampagne van H&M te zien was heeft invloed op of H&M zich op panoramavrijheid kon beroepen.
Lees-verder-tips:
Yvonne Vetjens, 29 augustus 2018.
Dit artikel verscheen eerder in Kunstenaar Magazine.