Een fotograaf maakt een foto. Iemand anders gebruikt die foto zonder toestemming van de fotograaf. Dat kan het plaatsen op een website of in social media zijn. Wat is dan een faire betaling voor het gebruik van een foto zonder toestemming? Wat is een vergoeding die Nederlandse rechters toewijzen? Wordt er een boete toegewezen voor het gebruik van een foto zonder toestemming? Dat is een vraag van rechthebbenden – fotografen, beheerders van beeldbanken – én fotogebruikers die ik al tientallen jaren beantwoord. Hoe beantwoord ik dan die vraag over ‘de prijs’ van het ongevraagde gebruik van een foto.
Belang Intellectuele Eigendom – auteursrecht
Terecht wordt bij deze discussie het belang benadrukt van Intellectuele Eigendom – ‘IE’ (copyright/auteursrecht in dit geval, maar denk ook aan patent/octrooi, model, merk, handelsnaam). Terecht is ook dat het simpelweg, bewust of onnadenkend, slaafs kopiëren aan de kaak wordt gesteld. Dat verdient een ferme tik.
Iedereen recht op legitieme bescherming
Wat ik daaraan wil toevoegen, zijn meerdere aspecten. Allereerst dat IE een – wankele – balans is. Het is een voortdurend veranderende zoektocht naar evenwicht tussen bescherming van de bedenker (en dus stimulans van blijven bedenken) en stimulans van ‘op elkaars schouders gaan staan’, doorontwikkelen. Ofwel: een idee ontstaat nooit uit het niets. Het wordt opgeroepen door eerdere ervaringen en – dus – ideeën, creaties of uitvindingen van anderen. Het bewaken van die balans is dus van groot belang voor de maatschappij, voor ons allemaal dus. Daarbij verdient de rechthebbende – de creatief of uitvinder – evenveel – legitieme – bescherming als de anderen. Zoals gezegd, niemand was immers de absolute ‘eerste’. Ik beklemtoon dat iedereen bij een discussie hierover legitieme bescherming behoort te krijgen, ofwel: wettig en aanvaardbaar!
Nieuwheid / creativiteit vereist
Een andere kanttekening is dat het noodzakelijk is dat éérst wordt beoordeeld of de creatie of uitvinding juridisch beschermenswáárdig is. Daarvoor is nodig dat die – kort door de bocht gezegd – nieuw is. Die stap wordt té vaak overgeslagen, óók door juridische professionals. Dan wordt gewoon aangenomen: ik máákte een foto, een design, een uitvinding en dús mag een ander daar niks mee. Dat is – althans, kort samengevat – flagrant in strijd met de wetgeving over IE. Als je dan – als bijvoorbeeld fotograaf – toch gaat procederen, kost het je veel geld.
Gebruik van een foto zonder toestemming – gemiste kans van AVROTROS Radar
Dat is ook mijn bezwaar tegen de reacties en stellingen van sommigen in de media. Zo was er op 21 januari 2019 een uitzending van AVROTROS Radar over het kopiëren van andermans foto’s op je website met medewerking van mijn gewaardeerde collega Charlotte Meindersma (zie link onderaan deze column). Ook daar werd gemakkelijk heen gestapt over de eerste vraag: is de foto wel beschermd, is hij daarvoor wel origineel genoeg. Ik heb vooraf mogen bijdragen aan deze uitzending, waarbij ik dit aspect heb benadrukt. Het heeft echter helaas niet echt een plek in het programma gekregen. Dat ontneemt beweerdelijk inbreukmakers de mogelijkheid om zich hierop te beroepen. Ook creëert het een risico voor fotografen – ‘makers’ – van onbezonnen rechtszaken.
Een duidelijk voorbeeld van een niet beschermde foto is een zogenoemde ‘productfoto’. Dat is een foto waarop zo natuurgetrouw mogelijk een object wordt weergegeven, vaak een product, vandaar de naam. Op webshops wordt daarvan vaak gebruik gemaakt. Die foto is eigenlijk niets anders dan – ik zei het al min of meer– een kopie van de werkelijkheid. De foto is dus niet origineel, want de werkelijkheid was er eerder! Die foto is dus in Nederland vrij voor iedereen om te gebruiken, ook commercieel en zonder bronvermelding!
Natuurlijk zijn heel veel foto’s wél origineel en dus beschermd. Ook is het voor een leek niet altijd eenvoudig om te beoordelen of een foto wel of niet origineel is. Toch is het een stap die niet mag worden overgeslagen bij het beoordelen van al of niet geoorloofd kopiëren/gebruiken van foto’s. We hebben in Nederland nu eenmaal géén wettelijke regeling voor bescherming van álle foto’s, ongeacht of de foto origineel is of niet. Dat is in sommige andere Europese landen anders.
AUTEURSRECHT SPECIALIST NODIG?
Neem contact op met Dohmen advocaten
Daarbij stip ik ook nog even de stelling aan van sommigen dat makers – bijv. fotografen – en uitvinders bescherming verdienen, omdat ze er hun geld mee verdienen. Dat werp ik verre van me. Het recht is er niet om mensen in staat te stellen om tientallen jaren te blijven doen wat ze altijd deden. Dat moet je verdienen, namelijk door iets origineels neer te zetten. Ik ken de rechtgeaarde fotografen, schilders, auteurs, uitvinders enzovoort overigens ook niet anders dan dat ze dat zelf ook zo willen.
Bewijs eigendom rechten foto nodig bij inbreukgeschil
Dan verder met de juridische benadering van ongevraagd gebruik. Ook moet er bewijs zijn dat degene die de ‘kopieerder’ aanspreekt ook het recht daartoe heeft. Kan de fotograaf bewijzen dat hij de foto heeft gemaakt? Of, kan degene die de rechten op de foto stelt te hebben verkregen dat op papier aantonen? Het is namelijk nog niet zo lang zo dat dat inderdaad – meestal – alleen op papier kan.
De volgende ‘voorvraag’ is hoe en waar de foto is gebruikt. Daaruit kan worden bepaald of dat inbreuk oplevert op het auteursrecht en op eventueel bijkomende rechten. Denk dan vooral aan het ontbreken van de naamsvermelding.
Pas als uit deze stappen is gebleken dat de rechthebbende recht van spreken heeft, kun je verder. Bepaal dán welke reactie op een onrechtmatig gekopieerde foto ‘fair’ is. Immers, áls je een fout hebt gemaakt, moet je op de blaren zitten, dan moet je de gevolgen dragen. De fotograaf heeft er dan recht op dat het gebruik van de foto stopt en dat hij zijn schade vergoed krijgt.
Hoe berekent rechter vergoeding bij inbreuk copyright foto?
Die vergoeding van schade is een ander onderwerp waarover veel misverstanden bestaan. De rechter berekent de schade door te berekenen wat de rechthebbende aan inkomsten zou hebben gehad als het gebruik van de foto ‘gewoon’ was gekocht. Daar telt de rechter de kosten bij op die de fotograaf redelijkerwijs moest maken om ‘zijn gelijk te krijgen’. Dat is geen hogere wiskunde. Dat heeft niets te maken met de inbreukmaker ook nog eens flink straffen. Het heeft ook niets van doen met het stellen van een voorbeeld zodat anderen het voortaan uit hun hoofd laten. ‘Fairness’ of – zoals Nederlandse rechters dat noemen – ‘redelijkheid en billijkheid’ is de leidraad.
Rechter straft onredelijkheid – beweerdelijk – inbreukmaker én rechthebbende af
Ik heb drie goede voorbeelden van hoe rechters beide partijen ‘de oren wassen’ bij het bepalen van een faire benadering. Het ene geval is tussen Fotopersbureau Dijkstra B.V. – met fotograaf Paul Dijkstra – en een V.O.F. (vindplaats https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RBAMS:2018:8283). Dijkstra spreekt de V.O.F. aan op het zonder toestemming gebruiken van een foto. De rechter zet ‘keurig’ de stappen die ik hiervoor beschrijf: is de foto beschermd en, zo ja, is Dijkstra rechthebbende, en: is er inbreuk. Het ‘gepruttel’ van de V.O.F. wordt opzij geschoven. Dat geldt ook voor het verweer dat men er niks aan kon doen, want het was de schuld van de websitebouwer …
Daarna gaat het om de pegels. Dijkstra vordert als schadevergoeding voor het gebruik een bedrag van 530 euro. Maar is het Dijkstra’s beurt om de oren gewassen te krijgen. De rechter vindt dat Dijkstra dat bedrag niet kan onderbouwen. De rechter wijst drie kwart van Dijkstra’s vordering af: hij krijgt 132,50 euro. Het zelfde geldt voor Dijkstra’s advocaatkosten: de VOF hoeft ‘maar’ een kwart daarvan te betalen; overigens altijd nog ruim 700 euro.
Het tweede ‘fotogeval’ is tussen – opnieuw – een professionele fotograaf en – zo begrijp ik – een stichting die met vrijwilligers werkt (vindplaats: https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RBAMS:2018:8283). Weer doorloopt de rechter de door mij genoemde stappen. Uit de berekening van de bedragen die dan volgt, kunnen fotogebruikers én fotografen bijzonder veel leren. Allereerst de hoogte van de schadevergoeding: omdat de gedaagde de hoogte van de gevraagde licentievergoeding niet betwist, wijst de rechter die toe. Daar had overigens in mijn ervaring een serieuze discussie over kunnen worden gevoerd. Het gaat immers niet om wat de fotograaf vraagt. Het gaat om het bedrag waarvan hij aannemelijk kan maken dat hij dit normaal ook ontvangt. Voor beiden geldt dus: wees hierop voorbereid! Overigens beweerde de fotograaf dat de eigenlijke vergoeding 1000 euro moest zijn, maar hij had ervoor gekozen om dat te beperken tot 500 euro.
Stilzitten maar ook overvragen kost geld
Maar het interessantste is de manier hoe de rechter beide partijen een standje geeft rondom de advocaatkosten. Tegen de fotogebruiker zegt hij: jij reageerde lang niet en je maakte niet duidelijk dat je wel een redelijk bedrag wilde betalen. Dan heb je een deel van de advocaatkosten zelf veroorzaakt. Dat kost je dus geld.
De rechter werpt de fotograaf vervolgens voor de voeten dat hij vaak dit soort fotokwesties heeft. Hij moet dus weten hoe je een eerste brief – een ‘sommatie’ – schrijft of de inbreukmaker op een andere manier aanspreekt, Hij hoefde dus niet meteen een advocaat in te schakelen. En de brieven die namens de fotograaf zijn verstuurd, zijn zoveel een kopie van brieven in eerdere zaken dat je daar niet veel voor mag rekenen. Van de gevorderde bijna 2500 euro wijst de rechter dan ook maar 400 toe. Ook dat kost je uiteindelijk geld, want dit dekt niet je gemaakte kosten. Opnieuw heeft de rechter een balans proberen te vinden tussen de rechten van beiden.
Geen auteursrecht op foto? Geen schadevergoeding en proceskosten betalen!
Nu denk je op basis van deze voorbeelden misschien dat de rechter meestal vrij eenvoudig over de voorvragen heen stapt? Auteursrecht op een foto wordt toch wel aangenomen? Nou, uit een procedure die ik zelf heb gevoerd, blijkt het tegendeel. Daarin vorderde de stockfotobank Masterfile van een eenmanszaak een vergoeding van 3200 euro én de proceskosten van vele duizenden euro’s. Het is een rechtszaak die zelfs de NRC heeft gehaald:
De rechter zette – weer – de benodigde ‘voorstappen’. Hij haakte vervolgens al af bij de eerste vraag, namelijk: of de foto wel auteursrechtelijk beschermd was. Dat was hij níét. Daarmee was de foto vrij om te gebruiken, dus ook door de eenmanszaak. De eenmanszaak kreeg gelijk, hoefde geen vergoeding te betalen en de fotobank moest hem zijn proceskosten vergoeden.
Fairness levert meer op
Moraal van dit verhaal: zorg bij een geschil dat je afstand neemt van je emoties. Dat geldt voor beide betrokkenen. Bepaal dan wat redelijk en billijk is op basis van objectieve maatstaven. Handel daarnaar, – liever niet, maar als het niet anders kan – ook in een rechtszaak. Met een faire opstelling en deugdelijke, objectieve argumenten heb je een grotere kans dat ook de wederpartij het snel met je eens is. Hetzelfde geldt voor de rechter, als het dan toch zo ver moet komen.
Auteursrecht boete? Wij helpen! Onze werkwijze.
SOMMATIE ONTVANGEN?
Maak een afspraak.
Lees-verder-tips:
12 februari 2019, Hub Dohmen.
Twitter: http://twitter.com/hdohmen
LinkedIn: http://nl.linkedin.com/in/hubdohmen
i: www.dohmenadvocaten.nl