Update 17 juli 2019 – In eerste aanleg oordeelde de rechtbank dat de schatten aan de staat Oekraïne moesten worden gegeven. Dit gebeurde op grond van de Erfgoedwet. Inmiddels is de zaak al een tijd in hoger beroep in behandeling. Op 16 juli heeft het gerechtshof een tussenuitspraak gegeven, waarin staat dat de Erfgoedwet niet van toepassing is en dat het nog niet duidelijk is aan wie het Allard Pierson Museum te Amsterdam de schatten moet geven. Het Allard Pierson Museum mag daarom haar plicht om de Krimschatten af te geven opschorten tot duidelijk is aan wie ze de schatten moet geven. Het hof heeft partijen twee maanden de gelegenheid gegeven om duidelijk te maken wie de sterkste rechten op de schatten heeft: de staat Oekraïne of de vier Krim Musea. Ergens in 2020 volgt dan waarschijnlijk de eindbeslissing van het hof.
Damien Hirst toont in zijn nieuwe project kunstschatten uit scheepswrakken (http://cnn.it/2pFmpIe), maar enkele maanden geleden was er nog verdriet over kunstschatten: de Krimschatten moesten terug naar Oekraïne. Van onze specialist, jurist/kunstenaar/kunsthistorica Yvonne Vetjens, verscheen een artikel daarover in Kunstenaar Magazine:
De Krimschatten
Naar wie gaan de Krimschatten die in het Allard Pierson Museum te Amsterdam liggen opgeslagen: Rusland of Oekraïne? De rechter deed op 14 december 2016 uitspraak.
Context
Bovenstaande vraag lag als sinds 2014 op tafel. In dat jaar hadden vier musea op de Krim en een museum in Kiev kunstschatten uit het Oekraïense erfgoed uitgeleend aan het Amsterdamse museum. De Krim behoorde op dat moment net als Kiev tot Oekraïne. Tijdens de tentoonstelling werd de Krim geannexeerd door Rusland en veranderde in de Republiek van de Krim, aangesloten bij de Russische Federatie. Dilemma: moeten de zogenaamde Krimschatten terug naar de Krim of blijven ze binnen het culturele erfgoed van Oekraïne door naar Kiev gestuurd te worden? In de bruikleenovereenkomst uit 2013 staat dat de Krimschatten na de tentoonstelling weer terug moeten naar de musea op de Krim. Het Allard Pierson Museum twijfelde echter of deze objecten ook werkelijk naar die musea, en dus indirect naar Rusland, terug moeten. Men stuurde de schatten uit Kiev terug, maar besloot de Krimschatten in Amsterdam te bewaren totdat er zekerheid was. Zowel de musea op de Krim als de staat Oekraïne vinden dat de schatten van hen zijn. Zij spanden een rechtszaak tegen het Allard Pierson aan,.
De uitspraak
Op 14 december 2016 deed de rechter uitspraak: de Krimschatten moeten naar Oekraïne.
In de uitspraak is de rechter met name uitgegaan van het Unesco-verdrag 1970 en van de Nederlandse Erfgoedwet die daar op aansluit. Het verdrag moest door de rechter enigszins vrij worden geïnterpreteerd. Enerzijds omdat het verdrag opzettelijk nogal vaag is opgesteld (waarschijnlijk zodat er mogelijkheid is voor eigen interpretatie). Anderzijds vanwege de unieke situatie waarbij een museum tijdens het uitlenen van stukken van de ene nationaliteit overgaat naar de andere.
Ook was de exportvergunning verlopen, waardoor de schatten onrechtmatig in Nederland waren. Echter, omdat de rechtbank de Krim niet als soevereine staat erkent (wat een vereiste is), kan zij alsnog de schatten niet opeisen. Voor een verdragsstaat als Oekraïne ligt dat anders. Maar zijn de schatten wel van Oekraïne?
Misschien was het je al opgevallen: ik heb het tot nu toe nergens over eigendom gehad. De rechter beslist alleen waar de schatten naartoe moeten. Maar van wie zijn ze nu eigenlijk?
En nu?
Over eigendom van de schatten wil de Nederlandse rechter zich niet uitlaten. Dat kan niet op grond van de Nederlandse wet bepaald worden. De rechter geeft dus geen directe oplossing, maar wel de weg er naartoe. Artikel 1012 Rv ( Wetboek van Rechtsvordering) zegt namelijk dat eigendomskwesties betreffende erfgoedstukken pas worden opgelost als de objecten weer in de staat van herkomst komen aan de hand van het recht van de opeisende staat. En dat is precies wat gebeurd is: Oekraïne eist de schatten op en volgens de rechter worden de schatten daar naartoe gebracht. De eigendomskwestie zal dus volgens het Oekraïense recht worden uitgevochten, zodra de schatten daar zijn.
Zoals te verwachten zijn de Krim-musea het niet met de uitspraak eens. Zij vinden dat het contract van 2013 niet is nageleefd en hebben aangekondigd in hoger beroep te gaan. Daarvoor hebben ze drie maanden na de uitspraak (dus tot 14 maart 2017) de tijd. Tot die datum blijven de Krimschatten opgeslagen in het Allard Pierson Museum.
Lees-verder-tips:
Yvonne Vetjens
Deze column verscheen in januari 2017 op kunstenaar.nl
