Concept art. “De banaan” was de afgelopen dagen opeens tot kunstwerk verheven. Het ‘kunstwerk’ (een overrijpe banaan die met ducttape aan de muur van een museum was vastgeplakt, verkoopwaarde €120.000,-), kwam in het nieuws doordat het door een andere kunstenaar werd opgegeten – wederom bedoeld als kunstwerk. Kunstcritici likken hier hun vingers bij af.
Invloedrijke banaan
En natuurlijk werden er vervolgens door heel de wereld bananen en ook andere voorwerpen aan muren geplakt. Zelfs de Albert Heijn deed er op ludieke wijze aan mee. Er is zelfs een kunstenares die zegt jaren geleden al een zelfde kunstje te hebben uitgehaald, en die nu beweert dat de bedenker van “de banaan”, Maurizio Cattelan, inbreuk maakt op haar auteursrecht. Heeft ze daar een punt? En maken al die andere mensen dan ook inbreuk?
Auteursrecht?
De vraag is of er überhaupt wel auteursrecht rust op een dergelijk werk. Dat heeft niet zozeer te maken met de simpelheid ervan, als wel met wat in de rechtspraak het eigen oorspronkelijk karakter en persoonlijk stempel van de maker (EOK&PS) wordt genoemd. Grofweg komt het neer op de vraag of een werk creatief genoeg is. Op een banaan valt geen auteursrecht te krijgen, die bestaat immers al duizenden jaren zonder dat er een maker aan te pas kwam (sorry, God). Een met ducttape vastgeplakte banaan? Tsja, hoe creatief is dat nu? Daar valt nog wel een discussie over te houden.
Concept art
Het heeft ook te maken met het soort kunst: dit is een typisch voorbeeld van zogenaamde ‘concept art’. Bij conceptuele kunst draait het niet zozeer om het waarneembare werk, maar om het idee erachter waar het waarneembare werk een uiting of eindresultaat van is. De met ducttape vastgemaakte banaan zal ooit vergaan, maar dan kan er gewoon een nieuwe worden vastgeplakt. Dat is niet erg, want het gaat niet om die ene banaan, maar om het idee erachter, dat is het werkelijke bananenkunstwerk.
Geen auteursrecht op een idee
En daar zit dus het probleem met auteursrecht: want auteursrecht rust juist op een waarneembaar werk en kan niet op een idee rusten. Het idee dat achter een conceptueel kunstwerk schuilt, is dus niet te beschermen. De uiting dan weer wel, maar ik betwijfel – zoals ik al schreef – of een banaan met ducttape daar origineel en herkenbaar genoeg voor is. Iemand anders kan dus waarschijnlijk zonder al te veel problemen hetzelfde ‘kunstje’ uithalen. En de grappig bedoelde antwoorden op het ‘origineel’ zijn naar mijn mening sowieso geen probleem – die kunnen immers onder parodie of karikatuur geschaard worden, dus àls er al auteursrecht is, dan maak je daar met je banaan geen inbreuk op.
Lees-verder-tips:
11 oktober 2019: In Nieuwspoort Den Haag vond gisteren een debat plaats over de waarde van auteursrecht, opgezet door Platform Makers. Onze Yvonne Vetjens was erbij.
12 februari 2019: Enkele weken geleden verscheen in het programma Radar van AVROTROS een item over foto’s en auteursrechtinbreuk. Onze Hub Dohmen heeft hier achter de schermen aan meegwerkt. Naar aanleiding van de uitzending schreef hij deze uitgebreide column over inbreuk op auteursrecht, hoogte van kosten en wanneer er überhaupt sprake is van auteursrecht.
4 februari 2019: Wanneer heb je auteursrecht en hoe maak je een goede afspraak rondom geheimhouding? Onze Jan Smolders gaat in op deze vragen aan de hand van problemen rondom een loyaliteitsprogramma van Albert Heijn.
Algemene informatie over auteursrecht.
Yonne Vetjens, 11 december 2019.