Altijd mooi, een project waarbij meerdere mensen samen tot één resultaat komen. Ook kunstenaars maken regelmatig samen kunstwerken. Maar houden ze dan wel rekening met wie het auteursrecht op dat werk heeft? (lees hier wat auteursrecht inhoudt). Meestal gaat het goed, maar stel dat er onduidelijkheid, of, nog vervelender, ruzie ontstaat over het auteursrecht. Wat dan? Hieronder staan enkele scenario’s over auteursrecht bij gezamenlijke kunstwerken.
Gezamenlijk auteursrecht: een voorbeeld uit de rechtspraak
Aan de hand van deze uitspraak (zie link) zal ik eens duiken in de kwestie rondom gemeenschappelijk auteursrecht. Er speelde een hoop in deze zaak tussen twee ex-en, maar ik wil me voor nu focussen op één van de discussiepunten: de tekening die het stel samen had gemaakt. Deze tekening werd getoond met de naam van de vrouw als mede-maker en dus mede-auteursrechthebbende. Toen het stel uit elkaar ging, kwam de vrouw erachter dat haar naam was verwijderd. De vrouw was van mening dat zij mede-auteursrechthebbende is en eiste daarom bij de rechter dat de man de tekening niet meer mocht gebruiken. De man wierp tegen dat de tekening onder zijn supervisie was gemaakt en dat alleen hij auteursrechthebbende is. Echter, de tekening was eerder onder de naam van zowel de man, als de vrouw naar buiten gebracht, ‘dus hoezo supervisie?’. De rechter was het met de vrouw eens dat beiden auteursrechthebbende waren, maar oordeelde wel dat de vrouw zich alleen kan verzetten tegen het ontbreken van de naamsvermelding bij openbaarmaking van de tekening. Een algeheel verbod op, zoals gevraagd, gebruik van de tekening ging volgens de rechter te ver. Ik heb de indruk dat de rechter de man had verboden de tekening zonder toestemming van de vrouw online te plaatsen, als de vrouw precies dat had gevraagd zonder algeheel gebruiksverbod. Bij een gemeenschappelijk auteursrecht is het immers zo dat je sommige dingen alleen samen mag en sommige dingen alleen met toestemming van de ander mag.
Dat is één uitspraak over gezamenlijk auteursrecht. En zo zijn er nog vele andere kwesties die vaak de rechtszaal niet halen. Naar aanleiding van het bovenstaande voorbeeld ga ik hieronder dieper in op auteursrecht bij gezamenlijke werken, waarbij het duidelijk zal worden dat de onderlinge verhoudingen van de makers belangrijk zijn. Het is belangrijk dat het duidelijk is wat ieders rol was tijdens het maken van het werk.
Samen een kunstwerk gemaakt: gezamenlijk auteursrecht?
Hebben jullie allemaal aan één kunstwerk als geheel gewerkt en is het niet duidelijk te zien wie wat heeft gedaan, dan hebben jullie allemaal recht op dat ene kunstwerk. Dit houdt in dat een derde die jullie werk wil gebruiken van jullie allemaal toestemming moet krijgen. Dat geldt ook voor de makers onderling! Het gevolg van een gemeenschappelijk auteursrecht is dat ieder van jullie de toestemming van alle anderen nodig heeft om iets met het werk te doen, althans als het gaat om het toegankelijk maken van het werk (onder andere door openbaar maken en verveelvoudigen) Daarentegen mag iedereen van jullie apart iemand aanschrijven als diegene inbreuk maakt op jullie gemeenschappelijke auteursrecht.
Bestaat het kunstwerk echter uit meerdere onderdelen of meerdere creaties die apart zijn gemaakt en die nog goed van elkaar te (onder)scheiden zijn, maar wel bij elkaar horen, dan wordt het wat ingewikkelder. Iedere kunstenaar heeft dan auteursrecht op zijn of haar eigen onderdeel. Een kunstenaar heeft dus geen auteursrecht op de onderdelen die de andere kunstenaars gemaakt hebben. Willen jullie- in een dergelijk geval van samengevoegde delen – toch een gemeenschappelijk auteursrecht waarbij ieder zeggenschap heeft over het geheel, dan moet dat geregeld worden in een overeenkomst.
Werk gemaakt onder toezicht van een van de makers
Laten we nu eens kijken naar de situatie waarbij meerdere mensen een kunstwerk maken en een van deze mensen de supervisie heeft. Dat is wat de man in de eerste alinea zegt: “ik had supervisie, dus heb ik auteursrecht op het werk”. Denk ook aan een ander mogelijk scenario, waarbij een groep kunstenaars samen een kunstwerk maakt naar ontwerp van een van de kunstenaars uit die groep. Hoewel iedereen er veel werk in heeft gestopt, beweert deze ene kunstenaar (hierna: de ontwerper) dat alleen hij auteursrecht heeft. Laten we dit scenario eens nader bekijken.
Als bedenker van het kunstwerk is de ontwerper in ieder geval rechthebbende van het auteursrecht. Daarbij gaan we er vanuit dat de ontwerper vrije, creatieve keuzes heeft gemaakt bij het bedenken. De vraag is nu of de medemakers ook rechten hebben. Dat hangt er vanaf hoe vrij en creatief hun bijdrage was. Als heel duidelijk is dat de andere kunstenaars het werk hebben gemaakt onder toezicht van de ontwerper en naar zijn ontwerp (en dus zelf niets oorspronkelijks hebben bijgedragen), dan komt het auteursrecht aan de ontwerper toe op grond van artikel 6 van de Auteurswet (de wet die het auteursrecht regelt). Dat zegt simpelweg:
Indien een werk is tot stand gebracht naar het ontwerp van een ander en onder diens leiding en toezicht, wordt deze als de maker van dat werk aangemerkt.
De juridische maker van het werk is dus niet per se gelijk aan de fysieke maker(s) (of vervaardigers) van het werk.
Maar wat als je wel enige creatieve vrijheid had? Ook dan zal het auteursrecht/copyright aan de ontwerper toekomen, indien hij de centrale persoon binnen het project is en hij de eindbeslissingen neemt als degene naar wiens idee gewerkt wordt. Is dat niet het geval, dan zou er wel eens sprake kunnen zijn van een gemeenschappelijk kunstwerk waar alle kunstenaars aanspraak op kunnen maken. Dan kom je weer uit bij de paragraaf hierboven. Het loont dus misschien om de situatie eens goed onder de loep te nemen – eventueel met een specialist in auteursrecht – want dit soort kwesties moet per geval bekeken worden.
Conclusie
Ga je aan de slag met een gezamenlijk kunstwerk? Kijk dan goed wat de onderlinge verhoudingen zijn om te bepalen wie het auteursrecht op dit werk heeft. Leg dit dan ook schriftelijk vast zodat hier geen onduidelijkheid over kan ontstaan. Dat kan het beste in een contract, in plaats van in een uitgebreide mailwisseling waar een rechter dan uit moet gaan destilleren wat partijen nou bedoeld hebben…. Mocht er onduidelijkheid zijn of ontstaat er achteraf toch onenigheid, neem dan contact op met een specialist die met jullie de situatie kan uitzoeken. Wij hebben een gratis spreekuur voor culturele ondernemers voor precies dit soort vragen!
Vraag over gemeenschappelijk auteursrecht?
Gratis spreekuur
Lees-verder-tips:
- Algemene informatie over auteursrecht.
Yvonne Vetjens, 10 februari 2021.
Dit artikel verscheen eerder op de website van Kunstenaar Magazine.
