Mag ik andermans merk in een kunstwerk gebruiken? Moet dat kunnen of is het merkinbreuk en moet een kunstenaar dan dus stoppen en schadevergoeding betalen? Die vraag speelde onlangs bij het Benelux Gerechtshof. Moët Hennessy vond het niet kunnen dat kunstenaar Cedric Peers allerlei ironische en erotische kunstwerken maakte met daarin Moët Hennessy’s merk ‘Dom Pérignon’. De kunstenaar noemde dit zijn ‘Damn Perignon collection’. Ook verkocht hij T-shirts met daarop zijn kunstwerken.
merk in een kunstwerk: kunstvrijheid geldige reden?
De kunstenaar gebruikte het merk in het kunstwerk niet ‘als merk’; hij wilde er immers geen product of dienst mee onderscheiden. Toch kan ook in dat soort gevallen van merkinbreuk sprake zijn. Dat is het geval als je ‘zonder geldige reden’ ‘ongerechtvaardigd voordeel trekt’ of ‘afbreuk doet aan het onderscheidend vermogen of de reputatie van een merk’. De kern van de rechtszaak was dus: kan de kunstvrijheid een ‘geldige reden’ zijn, zodat Peers’ gebruik van de woorden ‘Dom Pérignon’, ‘Damn Perignon collection’ en het als merk geregistreerde etiket toch geen inbreuk was? Daarnaast was een van de vele overige vragen of het uitmaakte of de kunstuiting een commercieel karakter had.
Merk in het kunstwerk niet gericht op schade? Dan gaat kunstvrijheid voor
De rechter was snel klaar met de vraag of Peers een geldige reden kon hebben vanwege het kunstvrijheidargument. Er moet daarvoor sprake zijn van een ‘creatief vormgevend proces’. Dat is al snel het geval. Daarnaast geldt: “De kunstuiting mag niet erop zijn gericht het merk of de merkhouder schade toe te brengen. De rechter dient deze afweging te maken rekening houdend met alle omstandigheden van de zaak.”. Als er geen gerichtheid op schade is, dan is er dus een geldige reden.
Valt T-shirtverkoop ook onder kunstvrijheid?
De overige vragen achtte de rechter daarmee ook beantwoord. Dat is enigszins raadselachtig: is commercieel karakter (bijvoorbeeld T-shirtverkoop) nu wel of niet relevant? Dat raadsel wordt echter opgehelderd door wat de adviseur van de rechter (de zogenoemde ‘advocaat-generaal’) schreef in zijn advies. De adviseur verwees onder andere naar de rechtszaak over ‘Darfurnica’. Dat was weliswaar een uitspraak over modelrecht, maar toch relevant volgens de adviseur. In de Darfurnica-zaak ging het om een kunstwerk met een hongerige Soedanees met een Louis Vuitton-tas. Die afbeelding werd ook op T-shirts en posters gebruikt. De kunstvrijheid hield volgens de rechter in de Darfurnicazaak in dat kunstenaars “een aanzienlijke bescherming genieten ten aanzien van hun artistieke vrijheid, waarbij kunst in beginsel mag “offend, shock or disturb””. Die rechtszaak over de T-shirts en posters werd gewonnen door de kunstenares. Want het modelgebruik was functioneel en proportioneel en diende niet louter een commercieel doel. De kunstenares gebruikte de bekendheid van Vuitton niet om mee te liften, maar om een maatschappijkritische boodschap over te brengen. Daarnaast was het iedereen wel duidelijk dat Louis Vuitton niets met de problemen in Darfur te maken had. Dus in de Darfurnica- T-shirtzaak werden alle omstandigheden meegewogen om tot het oordeel ‘geen inbreuk’ te komen. En dat is dan waarschijnlijk wat de rechter in de Damn Perignonkwestie bedoelde met ‘alle omstandigheden’ waaruit de gerichtheid op schade moet worden afgeleid.
Probleem rondom merk in een kunstwerk?
Bel vrijblijvend
Wordt vervolgd
De rechtszaak over ‘Damn Pérignon’ is nog niet afgelopen: de bovenstaande uitspraak betrof een uitleg van de regels door de hogere Beneluxrechter aan een lagere Belgische rechter. De Belgische rechter moet nu vervolgens die regels gaan toepassen. Wordt dus vervolgd.
11 november 2019,
Jan Smolders